L’Inconnue de la Seine Üzerine

Gravedigger: Is she to be buried in Christian burial when she wilfully seeks her own salvation?

Hamlet

Ölüm maskeleri, nev-i şahsına münhasır büyüleyicilikleriyle ölümün kendisini donduruvermiş vücuda bürümüş yapılar. Burada verilen örnek Seine Nehri’nde bulunmuş bir hanımefendiye ait az sonra rahmetlinin dev bir kedi oluşundan ve benzer bir kaderi paylaşmış başka bir şahıstan daha doğrusu Tamam Shud olarak bilinen bir davadan bahsedeceğim.

Dünya Tarihi’nde Tutankhamun’un altından maskesi zihinde Varyemez Amca’nın havuzu misali sarışın parlaklığıyla canlanmaya pek yatkın. Altından maske ve kemik yapısını kullanarak National Geographic zamanında yüzünün bir yeniden canlandırmasını yapmıştı da adamın Anelka’ya benzediği ortaya çıkmıştı. Ölüm maskesi olayı sonradan heykel şeklinde değil de, Orta Çağ civarı yüze alçı kalıbı dökülerek yapılmaya başlanıyor. Bu sebeple örneğin Blaise Pascal, Oliver Cromwell, Keats, Dante gibi tiplerin yanı sıra İngiltere Kralı, Rahmetli Başkan Kennedy, Taçsız Kral Pele, Backenbauer, Kaleci Mayer, Nadya Komanaçi, Brigitte Bardot ve Fenerbahçeli Cemil gibi insanların ölüm maskelerine ulaşabilmek mümkün.

Bunun gelişmiş teknolojisini kullananı ise Viktoryen Çağın maşallahlık çılgınlığı post mortem fotoğrafçılık. Hayatımda da en çok korktuğum olaylardan biridir süslenip püslenmiş bebek cesedini kucağına almış ya da elini tutan annenin siyah beyaz fotoğrafları. O dönemde bilhassa büyük çoğunlukta hastalıktan ve bazen de uykuda çocuk ölümleri gerçekleştiğinden ekseriyetle bebek cesetlerini görmek geceleri emektar Donald Duck’lı(fotosellidir) gece lambamı takmama sebep oluyor. Aslında bunun biraz da, yeni teknoloji hakkında neler yapılacağından emin olunamamasından kaynaklandığını düşünüyorum. Fotoğraf çıktığı zaman yaşasam bana da garip gelirdi. "Abi resim gibi ama tam değil yani resim. Eski Dutch Üstatların resimleri hani böyle gerçek gibi ya, onun gibi düşün ama onun siyah beyaz olanı." Ne diyorsun ammmına koyyim, NE DİYORSUN??? Resimli radyo dalgasından bile berbat. Bunu da bulunca erken dönemde böyle kültürel bir olay ortaya çıkıyor.

Kafada oluşmuş olan çeşitli betonlar öyle sertleşmiş ki horasan harcı gibi. Geçenlerde kurtarılmış ve elde kalan bilgilerle yeniden üretilmiş Roma ve Mısır müziklerini dinliyorum. Roma Müzikleri denince hiç dinlememiş insanın aklına yine bir şekilde antik de olsa yıllarca izlediği filmlerden ilişkilendirdiği batı müziğivari bir yapı geliyor. Fotoğraf mevzusu da bizim için böyle bir şey. Bir önceki yazıda da bahsetmiştim ama süreç içerisinde günümüzün örneğin kendi fotoğrafını angıl dingil pozlar vererek çekmek de, çağrı atmak gibi bir şey olacak. "Ulan diyeceğiz, amma malmışız lan." Belki de olmayacak, götümden sıkıyordum. Herhalde insanoğlunun narsisizmini doyurabilen en muhterem teknik olabilir günümüzün selfie metodu. Bir süre böyle devam eder. Ha neyse Roma Müziği diyordum. Hiç de batı değil yani. Dinleyin ve altınıza sıçın, medeniyetini siktiğim yavşakları ya:

Ölüm maskesi denen mevzunun gelenekselleşmesinde en yatkın yönün Latince “memento mori” denen nane olduğu şüphesiz. Belki de şüphelidir. Bu tip mevzular hakkında engin bilgiye sahipmişim numarasını yapmaya çok alıştığımdan okuduğumda inanır hale geldim. Örneğin mevzunun Latince oluşu sebebiyle -tabii şimdi St.Augustine’i falan geçiyorum rahmetlinin cevşenleriyle büyüdük benim Latince yazan arkadaşlarım da var- fakat Roma’ya dayandığını daha da düşündüm ve hemen sığ zihnimle kullanabildiğim tek bilgi kaynağı olan wikipedia’ya dadandım. Bulduğum şok edici gerçekleri hemen sizinle paylaşmak isterim organik entelektüel görevi edinip. Efenm, bu olay zafer kazanmış Roma Komutanı’nın ardına bir köle yerleştirip şunu dedirtme şeklinde gerçekleşiyormuş: “ Arkana bak ve tıpkı onun gibi bir fani olduğunu hatırla! Öleceğini hatırla!” şeklinde, bunu doğrudan Latince’den çevirdim bu arada. Neyse, peki bu olay neyle benzeşmektedir değerli dostlarım? “Mağrur olma Padişahım, senden büyük Allah var.” Aynı yapıda değil midir? Ne kadar eklektik kültür, ne kadar embracing cultures, ne kadar global warming değil mi?

Maskelere baktıkça, ölümü hatırlamaya dair hediyelik eşya tutkusuyla dökülmüş bu gelenekle arama semavi bir mesafe koymaya çalışıyorum. Koyamayanlar olmuş, zira Peder Beyin iki yalısının da bulunduğu Seine nehri kıyısında 1900 yılında bulunmuş bir hanımefendinin cesedinin ölüm maskesinin büyüleyici etkisi bu dönemde hatırı sayılır miktarda yazarı etkilemiş olacak ki, başuçlarına yerleştirdikleri bu maskenin kopyasıyla kendilerinden geçip Sabah Ezanı’nın da saba makamıyla beraber gazladığı ürpertici etkiyle 06.00 sularında yazmaya başladıkları birçok hacimli kitap ortaya koymuşlar. Örneğin, Rilke’nin tek romanı bu maske ve yaylı tambura eşliğinde yazılmıştır. Max Frisch’in yine oyunlarından biri de aynı isimli karakter içermektedir. Nabokov’un doğrudan aynı isimli bir şiiri var zaten, burada ismini dahi önümü ilikleyerek anıyorum kendisinin. Yine Aragon falan da bu işlerle uğraşmış vesaire vesaire. Ne yazık ki bu büyüleyici hanımefendinin kimliği hiçbir zaman ortaya çıkmamış. Yüzünden yola çıkarak yaşının aşağı yukarı 16 civarında olduğu tahmin ediliyor öldüğü esnada. Açıkçası bu ölüm maskesini Walter Benjamin’in elinde bulunan Klee’nin Angelus Novus’uyla etkileyicilik ve semavilik açısından bir tutarım.

II.

İkinci mesele Tamam Shud vakası. Zamanında medya tarafından “Taman Shud” şeklinde yanlış aktarıldığından ötürü internette ararsanız yanlış bir şekilde ona yönlendirecektir ismini. Fakat bu “Tamam Şâd” hikâyesi Ömer Hayyam’ın bir Rubai’sinin bitişinden alınma, taman da tamam işte, yani şişkebabçokguzel dingilliği. Öncelikle burada kendisinin ismini andığım için kusuruma bakmayın ama davayla ilgili olduğundan bahsettim, yoksa 2018 yılında bir metinde hâlâ Ömer Hayyam’ın ekmeğinin yenmesi en kaba tabiriyle ayıptır. Sizin de çevrenizde geçmişte Ömer Hayyam’ı övmüş bir arkadaşınızın olduğunu tahmin ediyorum, bu tipler genelde otlanmaya yatkın olmasına rağmen paket alırsa Winston Box içerler, bu dönemlerde en sevdikleri yönetmen Kubrick’tir falan filan. Benim için Hayyam’ın matematikçi yönü yeterli.

Neyse Tamam Şâd vakası şöyle bir şey. Avustralya’da 1 Aralık 1938’de sabah 06.30’da Somerton sahilinde bir ceset bulunuyor, fakat cesedin herhangi bir ipucuna kaynaklık edebilecek niteliği yok. Polis bunu bulduğunda bir tane kulak arkası sigarası var, bir tane de sönmüş sigarası ceketinin sağ yakasının üzerine düşmüş vaziyette. Ne bir diş izi, parmak izi hiçbir şey bir ipucu niteliği taşımıyor. İki tane bilet çıkıyor, biri hemen bir kilometre ötedeki otobüs durağından kalkacak, diğeri de bir tren bileti. Otobüs bileti bir kilometredeki istasyonda inildiğini gösteriyor, tren bileti ise kullanılmamış. Bir gün önce birkaç kişi şahsa benzer birini gördüklerinden bahsediyor. Adamın otopsisinde ortalamanın üstünde bir vücut yapısına benzerlikten hatta uzun mesafe koşucularına benzediğinden ciğerlerinin de bu şekilde gelişmiş olduğundan bahsediliyor. Otopside muhtemelen zehirlenmiş olabileceği ihtimali üzerinden düşünülüyor ancak bilinen bir zehir tespiti yapılamıyor. Kimse hakkında hiçbir şey bilmediği ve üst sınıftan bir karaktere benzediğinden ne yapacağını bilemeyen Polis sonunda davanın ilerleyebilme ihtimaline karşı adamı mumyalıyor. Bu arada kendisinin bir de ölüm maskesi alınmış durumda, o yüzden aklıma bu vaka geldi. Gazetelere adamın resmi dağıtılıyor ve kimse tarafından tanınıp tanınmadığı soruluyor. Burada birçok insan gelip kendisine benzer birini tanıdığından bahsediyor ama ipuçları hiçbir sonuca varmıyor. Hatta olaydan 10 yıl sonra polis 251 tane bu tip çözüm geldiğinden bahsediyor. Olaylar adamın ölümünden bir buçuk ay sonra iyice kızışıyor ve Adelaide Tren İstasyonu’ndaki emanette şahsın ölümünden bir gün önce 30 Kasım öğleninde bırakılmış bir valiz bulunuyor. Valizin içinde Avustralya’da hiçbir örneği bulunmayan Barbour marka mini bir dikiş takımı bulunuyor, şahsın cebindeki söküğün dikimi için kullanılan ipin aynısını içeren. Terlik, pijama, iç çamaşırı, pantolon, matkap ve sofra bıçağı bulunuyor. Ürünlerde ismin ortaya çıkabileceği her şey kazınmış vaziyettedir. Bunların yanı sıra bütün gün şehirde gezmiş olmasına rağmen yeni parlatılmış ayakkabılarla sahilde ölmüş olduğu gibi şüpheler sebebiyle şehirde bir soruşturma başlatılıyor. Soruşturma esnasında adamın pantolonun çakmak cebinde üzerinde “Tamam Shud” yazan ve bir kitaptan koparılıp kıvrılmış ufak kâğıt bulunuyor. Tüm Avustralya’ya son sayfasının son dizesindeki  “Tamam Shud” kısmı yırtılmış Rubailer arama emri yollanıyor. Adamın ölümünden iki hafta önce, öldüğü kasabadaki bir arabanın arka koltuğunda başka birisi Tamam Shud kısmı yırtılmış ilk basım Rubailer kitabı buluyor. Kitabın arkasında şunlar yazılıdır:

WRGOABABD

MLIAOI

WTBIMPANETP

MLIABOAIAQC

ITTMTSAMSTGAB

Hayatı Goodwill Hunting tadında yaşamak istiyorsanız deneyebilirsiniz fakat çözülememesinin açıklaması yapılmıştır çeşitli kaynaklarda. Bu meselenin çözülmemesiyle kalmasının üzerine daha bir ton olay yaşanıyor falan daha anlatamayacağım, adam ölünce mezarında çiçekler çıkıyor vesaire vesaire. Bunları aptal bir komplo teorisyeni edasıyla anlatmadım. Sadece gerçekleşmiş ve çözülemeyen adli bir vakadan bahsettim. Burada delillerin yavaş yavaş ortaya çıkarken olayın daha da karmaşıklaşması gibi durumlar beni çok etkilemişti. Avustralya yapımı Wake in Fright isimli bir film var tüm kopyaları kaybolup 5-10 yıl önce ortaya çıktı. Bu şahsın mevzusu ne kadar X-files dalgası ise o filmdeki daralmışlık hissi de bir o kadar benzer ve Tamam Shud Vakası’na benzer duruma insanların nasıl yöneltildiğine dair müthiş Kafkaesk bir yapıt bana kalırsa. Söyleyeceklerim bu kadar.

P.S: Swans'ın geçen albümünü de birkaç yıl önce övmüşrüm. To be kind o kadar fazla ilkel ki, evde üzerimi çıkarıp sadece iç çamaşırlarımla göğsüme vura vura sol yanımı çürütüyorum bir yandan da evin ortasına ateş yakıp çevresinde deli gibi pagan dansları yapmamak için zor tutuyorum kendimi. Geçen gün sokakta,  A Little God in my Hands'i dinleyip göğsümü yumruklarken kendimi yakaladım. Testosteron seviyesinin artmasından ötürü, sakallarım iki haftada orman gibi oldu. Artık kedi yavrularının videolarını izledikten sonra toparlanabilmek için She Loves Us'ı, Toussaint L'ouverture'ü dinleyerek toparlanıyorum. The Seer gibi yine Swans'e başlanabilecek bir albüm olmuş.